ظرفیت زبانزد شدن شعر پروین بیشتر از رواج کنونی آن است - وبلاگ فیروزآباد

به گزارش وبلاگ فیروزآباد، سرویس ادبیات خبرنگاران ، فریده وجدانی: بسیار پیش می آید که ایرانیان در موقعیت های مختلف، قسمتی از شعر یک شاعر را در پاسخ به سخن دیگران قرائت می نمایند و با باور به گویایی تام آن، خود را بی احتیاج از ارائه هر توضیحی می دانند؛ زیرا به کاربستن این شیوه، ضمن صرف انرژی کمتر، بیشترین تأثیر را دارد و در عین حال دانایی، زیرکی، کثرت مطالعه، و پاسخ درخور در آستین داشتن گوینده را نیز به رخ مخاطب می کشد. تاثیر روانی چنین پاسخ بایسته ای بر روحیه گوینده و مخاطب نیز البته نادیده گرفتنی نیست.

پتانسیل شعر پروین برای آنکه زبانزد ایرانیان شود، بسیار بیشتر از رواج کنونی آن است. در میان اشعار غالباً طولانی پروین، ابیات یا مصرع هایی وجود دارد که می توان در زندگی روزمره به جای طول و تفصیل دادن، اقامه علت و برهان، بحث و جدال کلامی و به منظور ارائه پاسخی درخور یا طنزآلود بر زبان آورد و مقصود را نیز برآورده دانست. کوتاهی ای که تا به امروز اجرا شده، مربوط به نمایاندن و پیش چشم گذاشتن این قبیل اشعار است. اگر همتی بر این امر گمارده شود، زیبایی لفظ و لطافت و کمالِ معنا، در کنار کوتاهی و سهولت به خاطر سپاری، امکان مصطلح شدن و رواج این ابیات را بسیار افزایش خواهدداد.

نگارنده به قصد نمایاندن ظرفیت شعر پروین برای بازگوشدن در موقعیت های مختلف، از میان یادداشت های خویش نمونه هایی از گزین گویه های کوتاه ایشان را به دوستداران شعرش تقدیم می نماید.

1- به سیلی سرخ کردستیم روی زعفرانی را

این معنا در زبانزدهای عامیانه هم وجود دارد؛ اما گاه شأن گوینده یا مجلس اجازه نمی دهد که عین عبارت عامیانه بازگو شود. این مصراع می تواند همان محتوا را با ساختار و واژگان عالمانه تری منتقل و اظهار کند که شرایط چندان که به نظر می رسد، خوب و مطلوب نیست.

2- که اقتضای دل پاک، پاک انگاریست

این مصراع در دو موقعیت متضاد کاربرد تواندداشت. یکی آنکه در پاسخ به تعریف، اظهار لطف و تشکر از حسن ظن دیگران بازگو شود و دیگر آنکه وقتی انسان، کاری را با نیت خیر و محضِ وظیفه انسانی بر عهده می گیرد؛ اما شخص دیگری قصد آلوده جلوه دادن کار او را دارد، با لحنی تحکم آمیز در پاسخ به وی، قابل بیان است.

3- زین راه بازگرد گرت راه دیگر است

در بیان اینکه راه دیگری وجود ندارد و باید همین راه را تا حصول نتیجه ادامه داد.

4- هر دست، دست موسی عمران نمی شود

وقتی کسی با تجربه چندین ساله کاری را انجام می دهد و از عهده برمی آید و فرد دیگری بدون درنظرداشتن تجربه و مهارت او، یا کار شخص نخست را ساده و پیش پا افتاده جلوه می دهد و یا ادعا می نماید که خود، قادر به انجام دادن مثل یا حتی بهتر از آن است، وقتی اقدام کرد و در ماند؛ برترین پاسخ به وی همین مصراع است.

5- نقش نیکو می زنی اما بر آب

کوشش کردن برای رسیدن به مقصود بسیار پسندیده است؛ اما بعضاً انسان تنها بر کوشش تمرکز نموده و از نادرست بودن مسیر و به خاتمه نرسیدنش غافل می شود، این مصرع برای تنبیه چنین انسانی می تواند هشداری مؤثر باشد.

6- مکن کاری که هشیاران بخندند

در مواقعی که کسی اصرار بر انجام کاری دارد که آدمی به غلط بودن آن ایمان دارد و می خواهد با بیان مناسبی انجام دهنده کار را از تصمیمش منصرف کند.

7- گر زیانش ده بود، سودش صد است

در اصرار بر انجام کاری که اگرچه زیان هایی دارد؛ اما فوایدش بسیار بیشتر از مضرات آن است.

8- جز بر خلیل شعله گلستان نمی شود

در هر اداره و سازمانی همیشه افرادی از شرایط ویژه ای بهره مندند که فراهم شدن نظیر آن برای دیگران ممکن نیست. وقتی که نمی توان شرایط را تغییر داد و خشمگین شدن جز آسیب رساندن به خود حاصلی ندارد، می توان با لحنی طنزآمیز این مصراع را خواند و خود و دیگران را آرام ساخت.

9- خصلت سنگ سیه نیست که گوهر شود

برخی اوقات ایجاد تغییر در شیوه زندگی، تفکر و ارتباطات اجتماعی برای کسی لازم و لازم است؛ اما خود وی متوجه اهمیت موضوع نیست، این ضرورت را احساس نمی نماید و بر ادامه شیوه پیشین اصرار می ورزد. در چنین مواقعی ممکن است شخصی با خیرخواهی و دلسوزی و با صرف هزینه و انرژی برای قانع کردن وی بکوشد؛ ولی با گذشت زمان سعیش را بی فایده و خود را بازنده میدان بیابد؛ در چنین شرایطی شاید زمزمه مصرع یادشده برای او تسکین بخش ترین چیز باشد.

10- گر متاعی خوب تر داری بیار

گاهی آدمی با همه توانی که دارد برای پیشرفت کاری می کوشد و توفیقی هم حاصل می نماید؛ اما هستند انسان های بدخواهی که چشم تماشا موفقیت دیگران را ندارند و در حالی که خود، از برعهده گرفتن چنان مسئولیتی ناتوانند، با عیب و ایرادهای مربوط و نامربوط سعی در به شکست کشاندن کوشش ها و ناامیدساختن انسان ها را دارند. در این هنگام، بیان مصرع یادشده پاسخ درخوری به نظر می رسد.

11- کار خود را همه با دست تو کرد

برخی اوقات آدمی شاهد سوء استفاده اشخاص زیرک و رند از انسان های ساده لوحی است که متاسفانه ذکاوت لازم برای درک فریب خوردن به وسیله اشخاص زیرک را ندارند. مصرع یادشده در مقام متنبه ساختن چنین انسان هایی می تواند به کار گرفته شود.

12- این درد با مباحثه درمان نمی شود

وقتی که مسئولان در هر نهادی، به جای عمل، فقط سخن می گویند و در حرف، راه چاره هایی ارائه می نمایند که به ظاهر زیباست، اما هیچ یک شدنی نیست، راهی را نخواهد گشود و مانعی را از میان برنخواهدداشت. در این هنگام بیان این مصرع تذکر هوشمندانه ای خواهدبود.

13- این خرده گیری از نظر کوته شماست

شاید کار بی عیب و نقص بر روی کره زمین یافت نشود؛ اما انسان هایی که تمام توان خویش را بربهبود اوضاع و برطرف کاستی ها می گذراند باید تشویق شوند تا با روحیه بهتر به کوشش ادامه دهند؛ در این میان، انسان های حقیر و ایرادگیری هستند که جز تماشا معایب و بزرگ نمایی آن ها کاری نمی نمایند. مصرع یادشده پاسخ شایسته ای در برابر خرده گیری این قبیل افراد است.

14- تو را یک نکته و ما را سخن هاست

گاه در محفلی، شخصی در زمینه ای بسیار متخصص است، جوانب مختلف موضوعی را بررسیده و حرف های بسکمک برای بیان دارد؛ اما فردی کم مایه با تخصص کم و دانش اندک حتی اجازه صحبت به شخص نخست را نمی دهد، اگرچه شاید سخنان او هم در جای خود شنیدنی باشد؛ اما با بیان این مصرع، شخص نخست می تواند او را برای مدتی ساکت نموده و بحث را به دست بگیرد.

مصراع های ذیل نمونه های دیگری از گزین گویه های پروین است که می توان در موقعیت های مختلف به کاربست:

به دوش کس منه باری که خود بر دوش نتوانی

ز تخم تلخ، نخوردست کس بر شیرین

غیر، صد ره از تو خویشاوند بِه

چرخ و زمین بنده تدبیر توست

هرچه دهی دهر را، همان دهدت باز

که پرتگاه دنیا جای بدعنانی نیست

بنگر از شروع خاتمه را

دنیا را گه بلندی، گاه پستی است

فرصت رفته محالست که از سر شود

بزرگ باش و میاموز خصلت دونان

گذشتن از چنین سودی زیان است

آنچه که ایام ندارد وفاست

ای بس آلوده که پاکیزه ردایی دارد

به روز حادثه غیر از شکیب کمک نیست