انیمیشن، ابزار تعامل فرهنگی بین انسان ها ، ایران در راستا صنعتی کردن هنر انیمیشن - وبلاگ فیروزآباد

به گزارش وبلاگ فیروزآباد، طبق اعلام انجمن بین المللی فیلم سازان انیمیشن (آسیفا) در سال 2002، 28 اکتبر روز دنیای انیمیشن تلقی می گردد؛ به همین مناسب به سراغ این فرم هنری رفتیم تا با تاریخچه آن در دنیا و شرایط فعلی اش در کشورمان آشنا شویم.

گروه فرهنگ و هنر وبلاگ فیروزآباد- مریم سواری؛ انیمیشن به شکل غیرقابل انکاری با زندگی امروزی ما آمیخته شده، دیگر صرفاً مجموعه ای از تصاویر متحرک بی جان نیست، مفاهیم و معانی عمیقی را شامل می گردد و قشرهای متفاوت از سراسر جهان با آن ارتباط می گیرند. انیمیشن یک فرم هنری است که روش ها و اهداف گوناگونی را به همراه دارد و سوای از روش ساخت و تکنیک مورد استفاده، با هر زبان و گویش تبدیل به یک ابزار تعامل فرهنگی بین انسان ها شده.

انجمن بین المللی فیلم سازان انیمیشن (آسیفا) از سال 2002، 28 اکتبر را روز جهانی انیمیشن معرفی نموده و شعبه های آن در کشورهای جهان هرساله با فرارسیدن این روز نشست ها و رویدادهایی در رابطه انیمیشن تدارک می بینند؛ به بهانه روز جهانی انیمیشن در این گزارش به سراغ جهان و تاریخچه انیمیشن رفتیم تا بدانیم انیمیشنی که امروزه می شناسیم چگونه به این صندلی رسیده و چه مراحلی را از سر گذرانده؟ برای پاسخ به این سؤال نخست به سال 1892 بازمی گردیم؛ روزی که مخترعی اختراع جدیدش را در معرض عموم گذاشت.

روز جهانی انیمیشن

چارلز امیل رینو، مخترع فرانسوی، در روز 28 اکتبر سال 1892 اختراع نوی خود که پراکسینوسکوپ (Praxinoscope) نام داشت به موزة گروین (grevin) برد و مجموعه انیمیشن هایی با حلقه های 500 فریمی نقش بسته روی یک نوار دنباله دار را در معرض عموم به نمایش گذاشت که شامل سه کارتون بود، Pauvre Pierrot ، Un bon bock و Le Clown Et Ses Chiens. نام دیگر اختراع چارلز امیل رینو تئاتر اپتیک یا تئاتر نوری بود که از پروژکتور و آینه ها برای ایجاد تصاویر روی صفحه استفاده می کرد. تا آن موقع سینما همچنان به وجود نیامده بود و این اختراع رینو سبب شد که مردم برای نخستین بار به دیدنی طرح های متحرک بی جان بنشینند؛ هرچند که نمی توان به شکل دقیق سرشروعی را برای هنر انیمیشن در نظر گرفت اما انجمن فیلمسازان انیمیشن (ASSOCIATION INTERNATIONAL DU FILM DANIMATION) به مناسبت این رویداد، در سال 2022، 28 اکتبر را روز جهانی انیمیشن نام گذاری کرد. در سال های اخیر این رویداد در بیش از 50 کشور با بیش از 1000 رویداد برگزار شده و از مؤسسات فرهنگی نیز دعوت می گردد تا با نمایش فیلم های انیمیشن، برگزاری کارگاه ها، نمایش آثار هنری و سامان دهی رویدادهای مرتبط به ارتقای هنر انیمیشن یاری کند.

انیمیشن چیست؟

پیش از اینکه به نقاط عطف بعدی هنر انیمیشن بپردازیم واجب است که یک تعریف مختصر از انیمیشن بدهیم چرا که در درک نمونه های ساده اولیه بسیار به کارمان می آید؛ انیمیشن به زبان ساده یک هنر سینمایی است که در آن تصاویر به صورت پیوسته و پشت سرهم قرار می گیرند و زمانی که با سرعت خاصی به اجرا دربیایند توهم یک جسم در حال حرکت و یا یک کاراکتر زنده را به وجود می آورند. در اصطلاح هنری انیمیشن هنر حرکت بخشیدن به اشیای بی جان است. واژه انیمیشن (Animation) خود مشتق از واژه لاتین انیما (Anima) به معنی (نفس زندگی) است و نوعی انگیزش هنری به شمار میرود که خیلی پیش از صنعت فیلم شکل گرفته.

انیمیشن بسیار فراگیرتر از چیزی است که مردم گمان می نمایند و حالت های مختلفی دارد؛ به غیراز فیلم های کوتاه، فیلم های بلند، مجموعه های تلویزیونی، گیف های متحرک و سایر رسانه هایی که به نمایش تصاویر متحرک اختصاص داده شده اند، انیمیشن در بازی های ویدئویی، موشن گرافیک ها، رابط کاربری و جلوه های بصری نیز رایج است و حتی اگر اهل دیدنی فیلم ها و سریال های انیمیشنی نباشیم بازهم آن را به کثرت در زندگی روزمره خود می بینیم.

نقاط عطف در تاریخ انیمیشن

سازندگان انیمیشن برای رساندنش به نقطه فعلی آزمون و خطاهای زیادی را از سر گذراندند، اما در این میان تمام این فراز و نشیب ها اقداماتی هستند که بیشتر از بقیه به چشم می آیند و نقاط عطفی را در تاریخ هنر انیمیشن رقم زدند؛ در این بخش به بعضی از این اقدامات برجسته اشاره می کنیم.

اولین فیلم انیمیشن: اولین فیلم انیمیشن ساخته شده به خودی خود نقطه عطفی در تاریخ انیمیشن محسوب می گردد. جی استوارت بلکتون در سال 1906 با کشیدن تصاویری بر روی تخته سیاه نخستین فیلم انیمیشن را به وجود آورد. بلکتون تصویری از دو چهره بر روی تخته سیاه کشید، از آن ها فیلم گرفت، فیلم را متوقف کرد، نقاشی را پاک کرد و چهره های جدیدی را کشید، مجدداً فیلم برداری کرد؛ این کار در چرخه ای معروف به استاپ موشن تکرار شد و وقتی فیلم پخش شد به نظر می رسید که آن چهره ها در حال حرکت اند.

اولین شخصیت انیمیشنی: گرتی دایناسور، اولین شخصیت متحرک در تاریخ انیمیشن چندی بعد از آن به دنیا آمد. وینسور مک کی او را در سال 1914 با استفاده از صدها تصویر طراحی شده که با دست خوش کشیده و فیلم برداری نموده بود خلق کرد؛ البته این فرایند پرزحمت بیش از یک سال طول کشید تا یک فیلم پنج دقیقه ای تکمیل گردد! او اولین فردی بود که شخصیتی را با انیمیشن به تصویر کشید و به خاطر تلاش هایش به عنوان پدر کارتون مدرن شناخته می گردد.

هماهنگی صدا و تصویر: برادران مکس و دیو فلیشر در سال 1924 یک انیمیشن کوتاه 7 دقیقه ای را فراوری کردند که نخستین انیمیشنی بود که در آن یک شخصیت سخنگو با دیالوگ هماهنگ بود - سگی که فریاد می زد: همگی! توپ را دنبال کنید و ملحق شوید! - البته 4 سال پس از این انیمیشن کوتاه، والت دیزنی فیلم صدادار اولیه میکی موس را در سال 1928 منتشر کرد، تا پیش از این انیمیشن ها بی صدا فراوری و گاه به گاه در میان آن ها موسیقی جداگانه ای اضافه می شد؛ صدای هماهنگ به انیماتورها اجازه می داد که به طور مؤثرتری از صدا به عنوان بخشی از داستان سرایی استفاده نمایند و همین موضوع به تدریج منجر به گفتگوی شخصیت های انیمیشنی شد.

نخستین فیلم بلند انیمیشن: فیلم سفیدبرفی و هفت کوتوله والت دیزنی که در سال 1937 منتشر شد نخستین فیلم بلند انیمیشن رنگی بود که جاودان ماند. این اثر که در آن موقع انقلابی در حوزه انیمیشن به شمار می رفت هنوز هم یک اثر کلاسیک ماندگار محسوب می گردد و اولین فیلم از فیلم های دیزنی بود که بسیار دیده شد. این فیلم پیروزیت تجاری و انتقادی عظیمی داشت که برای یک فیلم انیمیشن باورنکردنی بود و بسیاری گمان می کردند که این فیلم دیزنی را ورشکسته می نماید.

رنگ آمیزی دیجیتال: آزمایشگاه گرافیک رایانه ای در مرکز فناوری نیویورک برای نخستین بار در اواخر دهه 1970 یک سیستم اسکن و رنگ برای سبک انیمیشن cel (انیمیشن دست ساز)ایجاد کرد. این سیستم برای رنگ آمیزی دیجیتالی فیلم ها در پُست فراوری استفاده می شد و هدف این بود که نقاشی های یک انیماتور وارد کامپیوتر شوند، رایانه خطوط جداگانه را تشخیص دهد و به کاربران اجاره دهد که اشکال را با رنگ پر نمایند.

سیستم های فراوری انیمیشن رایانه ای: در سال 1989 سیستم های فراوری انیمیشن رایانه ای یا CAPS در فیلم پری دریایی کوچک مورد آزمایش قرار گرفت و از این سیستم برای رنگ آمیزی دنباله رنگین کمان در انتهای فیلم استفاده شد که پس از پیروزیت آن برای رنگ آمیزی کل فیلم بلند The Rescuers Down Under استفاده شد.

داستان اسباب بازی ها و انیمیشن CGI: پس از ایجاد نخستین فیلم کوتاه CGI (استفاده از گرافیک رایانه ای برای افزودن یا خلق تصاویر در کارهای هنری و مدیا) که ماجراهای آندره و والی بی نام داشت، استودیوهای پیکسار هدف اصلی خود را برای ساخت اولین فیلم متحرک کامپیوتری بلند برآورده کردند. CGI باعث تحول در انیمیشن شد و همچنان هم کاربرد دارد، تفاوت اصلی انیمیشن CGI در مقایسه با انیمیشن سنتی این است که نقاشی با مدل سازی سه بعدی جایگزین می گردد. انتشار انیمیشن معروف داستان اسباب بازی ها به وسیله پیکسار در سال 1995 یک رویداد جدیدتر در تاریخ انیمیشن بود. داستان اسباب بازی ها نخستین فیلم متحرک بلند بود که به طور کامل با تصاویر کامپیوتری خلق شده بود، ساخت هر قاب ساعت ها طول کشید و محصول نهایی دارای وضوح، عمق و رنگ باورنکردنی بود.

انیمیشن در ایران

شاید برایتان جالب باشد که بدانید یکی از قدیمی ترین نمونه هایی که توهم حرکت در طراحی ایستا را نمایش می دهد نقوش سفالینه ای است که به مردم شهر سوخته تعلق دارد (حدود پنج هزار سال پیش)، در این سفالینه تلاش شده با به تصویرکشیدن یک قوچ در شرایط های مختلف حرکت را القا کرد؛ نقوش روی این جام حرکت هدفمندی را دنبال می نماید که پایه و اساس انیمیشن امروز است.

اما اگر بخواهیم آنالیز کنیم که انیمیشن به شکل امروزی چه زمانی وارد ایران شد باید به حوالی سال 1336 نگاهی بیندازیم که اسفندیار احمدیه برای نخستین بار انیمیشن کوتاه 13 ثانیه ای را پدید آورد، همین شروع منجر به پایه گذاری درس انیمیشن در دبیرستان کمال الملک شد و در پی آن واحد فراوری فیلم نقاشی های متحرک در اداره فرهنگ و هنرهای زیبا بنیاد قرار گرفت.

تأسیس کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان در سال 1344 نقطه عطف عظیمی در تاریخ انیمیشن سازی ایران بود چرا که کانون پیروز شد با برگزاری جشنواره ها و فستیوال های متفاوت و تشویق تصویرگران به خلق انیمیشن قدم مهمی را در راستای فراگیر شدن هنر انیمیشن بردارد. انیمیشن ایران که در آن سال ها دوران طلایی خود را تجربه می کرد با دوران جنگ و رکود روبرو شد و تا مدتی علی رغم تلاش هایی که شکل می گرفت به علت نبود امکانات، بودجه محدود و مورد حمایت قرار نگرفتن راکد ماند. هنر انیمیشن ایران در طی سال های بعد هرچند که با کسب جوایز و مقام های درخشان در جشنواره های بین المللی افتخارآفرینی می کرد تا شروع دهه 90 همچنان وارد راستا صنعتی شدن نشده بود اما با نگاهی کوتاه به دهه 90 و ملاحظه انیمیشن های سینمایی ای چون شاهزاده روم، آخرین داستان و فیلشاه که در عرصه جهانی خوش درخشیدند می توانیم امیدوار باشیم که ایران در راستا درست صنعتی کردن هنر انیمیشن واقع شده است و می توان پیروزیت های بسیار بیشتری را به شرط تداوم همت برای دهه پیش رو پیش بینی کرد.

فعالیت های روز جهانی انیمیشن

از آنجایی که هنر انیمیشن ایران در طی سال های اخیر فعالیت های چشم گیری داشته و اینکه آسیفا شعبه فعالی در ایران دارد تعداد زیادی از دانشگاه ها و مراکز فرهنگی مرتبط رویدادها و نشست هایی به مناسبت این روز تدارک می بینند، شرکت در این رویدادها فرصت مناسبی است برای اینکه از احوال انیمیشن ایران و جهان آگاه شویم و بدانیم برای ساخت چند دقیقه پویانمایی چه فرآیندهای را باید طی کرد. این روز برای شناخت و تجلیل از هنرمندان و تکنسین های پشت هنرهای متحرک از جمله فیلم های انیمیشن است. برای جشن گرفتن چنین روزی انیمیشن دیدن کنیم، با علم و هنر پشت آن ها آشنا شویم و هنرمندان جوان اطراف خود را تشویق کنیم تا به عنوان شغل آینده به انیمیشن هم فکر نمایند.

روز جهانی انیمیشن وقت آن است که با کودک درون خود ارتباط بگیریم و زمانی را به یاد آوریم که فکر می کردیم برترین کاری که می توانیم انجام دهیم دیدنی انیمیشن است! انیمیشن های موردعلاقه خود را فهرست کنیم و به دیدنی آن ها بپردازیم؛ البته یک گزینه خوب در دسترس هم دیدنی انیمیشن های وطنی است، حمایت از هنر انیماتورهای ایرانی از برترین فعالیت هایی است که می توان در روز جهانی انیمیشن انجام داد.